چه عواملی موجب دورغگویی در کودکان می ­شود؟ (بخش دوم)

ترس از تنبیه والدین از مهم‌ترین دلایل دروغگویی کودکان محسوب می ­شود.
 

چکیده : والدین نقش مهمی در تکوین شخصیت فرزندان خود ایفا می کنند و این نقش در سال های اولیه زندگی کودکان ارزش و حساسیت بالایی دارد. در قسمت اول این مقاله به اهمیت صداقت و راستگویی و انواع دروغگویی در کودکان پرداختیم. در این بخش به علل دروغ‌گویی و علایم دروغگویی در کودکان می­ پردازیم.

تعداد کلمات 1343 /  تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

در ذیل به علت‌های دروغ‌گویی کودک پرداخته می‌شود و این که چه اقداماتی باید به حسب سن و سطح فکرشان صورت پذیرد:
1. ترس: در سه تا پنج سالگی نگرانی‌های خیالی، نسبتاً شایع است و ترس از تاریکی، مرگ، حیوانات و... برای کودکان در این دوره وجود دارد. او می‌خواهد خود را به جای دیگران بگذارد و مشکلات آن‌ها را مجسّم نماید؛ لذا ترس به او غلبه کرده و از دروغ‌های خیالی استفاده می‌نماید.[1] وقتی که کودک در این سن وسال داستان می ­سازد، به معنای رایج دورغ نمی­ گوید بلکه رویدادهای آن به نظرش حقیقی و روشن جلوه می­ کند. او نمی ­داند حد و مرزهای خیال و واقعیت کجاست. به همین علت است که قصه را دوست دارد و از فیلم ­های ترسناک وحشت می­ کند؛ زیرا فکر می­ کند همه ­اش واقعیت دارند و شخصیت­ های آن زندگی او را نیز تحت تاثیر قرار می ­دهند و جان او را به خطر می ­اندازند. برای رفع این مشکل، خود، انسانِ شجاعی باشید و مواردی مثل تاریکی و مرگ را امری هولناک تصور نکنید، کودک را از تاریکی، «لولو»، «هاپو» و... نترسانید، به علت ترسیدن، او را تمسخر نکرده، اجازه دهید دربارۀ ترس خود حرف بزند و شما نیز مشغولیات او را زیاد کنید، تا کمتر به ترس‌های درونی خود فکر کند.

2. هراس از تنبیه: ترسیدن از تنبیه نیز از دلایل شایع دروغ‌گویی در سنین کودکی است. در واقع ترس از تنبیه والدین از مهم‌ترین دلایل دروغگویی کودکان محسوب می­ شود. در این حالت کودک از ترس اینکه کتک بخورد، فحش بشنود، تحقیر یا مسخره شود یا این که احساسات پدر و مادر را جریحه‌دار کند که منجر به محرومیت و تنبیه شود، دست به دروغگویی می‌زند. والدین در صورت خطای طفل، اگر قصد تنبیه دارند، باید مطمئن باشند تنبیه آن‌ها، مناسب با اشتباه کودک باشد و از سخت‌گیری در این باره جداً خودداری کنند.

3. دروغ گفتن والدین: دروغ گفتن والدین به فرزندشان و عمل نکردن به وعده‌هایشان، موجب بی‌اعتمادی کودک به آن‌ها شده، دروغ‌گویی را می‌آموزد و در زندگی به کار می‌برد. به عبارت دیگر، «کودکی که دروغ می‌گوید بیشتر از آن که خود را نزد دیگران بی‌اعتماد می‌کند، دیگران را نزد خود بی‌اعتبار می‌بیند».[2] بنابراین اگر به کودک قول می‌دهید، بر سر حرف خود بمانید و در کوچک‌ترین موارد، حتی به شوخی، از دروغ گفتن بپرهیزید، چون طفل، متوجه منافات داشتن سخن شما با حقیقت شده و به تقلید می‌پردازد. یکی از کسانی که حضرت رسول صلی الله علیه و آله برای او دعا کرده، پدر و مادری است که به فرزند خود دروغ نمی‌گویند و در برابر او اعمال احمقانه انجام نمی‌دهد.[3] اگر متصف به این صفات باشید، می‌توانید از دروغ‌گویی کودکتان جلوگیری کنید.

4. وظایف سنگین: چنانچه والدین برای فرزند، وظایف سنگین و فوقِ طاقت در نظر بگیرند، و او ناچار به دروغ متوسل شود ـ خصوصاً آن که بداند در صورت انجام ندادن وظیفه، سرزنش می‌شود ـ در این صورت احساس حقارت کرده و با دروغ‌گویی می‌کوشد خود را بزرگ نشان دهد.در این گونه موارد، به جای تحقیر و سرزنش، تشویق و تحسین را سرلوحۀ اعمال خویش قرار دهید و از کودک، آنچه را که در توان دارد توقع داشته باشید.
به عنوان نمونه والدین در این موارد باید سعی کنند با سوالات ساده و واقعی به کودک راستگویی را بیاموزند، برای مثال از کودک بپرسید: « اتاقت را مرتب کرده‌ای؟» و یا اینکه «کمد لباست مرتب شده است؟» سوال هایی از این قبیل که پاسخ های آن کاملاً مشخص است به تدریج کودک را به واقعیت­ ها نزدیک می­ کند. در صورتی که کودک در پاسخ به این سوالات واقعیت را بیان نکرده بود، از تکنیک محروم کردن استفاده کنید. برای مثال به کودک بگویید: «کمد لباست رو تمیز نکردی و تا حدود نیم ساعت اجازه استفاده از تلویزیون را نداری» همچنین در هر شرایطی برحرف خود پایبند باشید. هر زمان کودک حتی حرف ساده و صادقانه زد به سرعت و با کمترین فاصله ­ی زمانی او راتشویق کنید تا رفتارها و گفتارهای صادقانه وی به تدریج بیشتر شود، چراکه هر چه رفتار مناسب، زودتر تشویق ساده دریافت کند بیشتر تکرار می­ شود.

5. جلب توجه بزرگسالان: اگر موضوعی توجه و فکر شما را به خود معطوف کرده باشد، در چنین حالتی، کودک دروغ می‌گوید تا توجه شما را به خود جلب کند، یا اگر احساس کند، کاری بر خلاف معیارهای شما انجام داده است و شما به او توجهی ندارید، اقدام به دروغ گفتن کرده، تا رضایت شما را جلب کند[4] در این مورد، به وسیلۀ توجه و محبت کردن، با دقّت به سخنانش گوش دادن و بازی کردن با او می‌توان از دروغ گفتنش جلوگیری کرد.

6. رسیدن به خواسته‌ها: گاه طفل برای رسیدن به خواسته‌هایش دروغ می‌گوید. برای جلوگیری از این عمل قناعت کردن را به او بیآموزید، در زمان و مکان مناسب گوشزد کنید که «دروغ‌گو دشمن خداست» و احادیث، روایات، داستان‌ها و اشعار مربوط به مزیّت راست‌گویی و مضرّات دروغ‌گویی را برای او بخوانید.

7. دوست خیالی کودک: داشتن دوست خیالی رایج­ترین علت دروغ در کودکان تک فرزند است، چنین کودکانی دائم در مورد دوست خود صحبت می­ کنند، مشغول بازی با او هستند و در واقع با او زندگی می­ کنند. در این حالت فرزند خود را به مهدکودک یا پارک ببرید و کم کم به او کمک کنید دوستان واقعی پیدا کند. همچنین راه­ های افزایش اعتماد به نفس در کودکان را بیاموزید. برای مثال به کودک انگ و برچسب دروغگویی نزنید.

8. محرومیت: اگر فرزندتان کار بدی انجام داد و به دروغ آن را انکار کرد، برایش دو نوع محرومیت در نظر بگیرید: یکی برای رفتار زشت او، دیگری برای دروغ‌گویی‌اش؛ تا متوجه شود با دروغ گفتن جریمه‌اش دو برابر می‌شود. به او بگویید: «خدا دیده چه کسی این کار را انجام داده. هر کس بوده از خدا معذرت‌خواهی کند و دیگر این عمل را تکرار نکند» با این بیان، کودک به خاطر می‌سپارد که هر عملی انجام دهد، خداوند ناظر او خواهد بود.
 

در اینجا این سوال مطرح می­شود که آیا هنگام دروغگویی کودک علائم خاصی برای تشخیص این مساله روی چهره یا صحبت­ های وی وجود دارد یا نه؟ در پاسخ به این سوال می­ توان گفت: والدین با نگاه دقیق به کودکان و گوش کردن به صحبت­ هایشان می‌­توانند به راحتی علائم را شناسایی کنند. معمولاً علائم اصلی دروغگویی شامل: تنگ شدن مردمک چشم، پلک زدن­ های مکرر، خارش قسمت­ های مختلف بدن خصوصاً بینی، لرزش ماهیچه­‌های صورت، بیان اشتباه لغات، رنگ پریدگی، اضطراب، خنده­‌های عصبی، حرف­ های بی­‌سر و ته، ناتوانی در کنترل اعضای بدن، بی­قراری، خشم و ناآرامی، پافشاری روی حرف­ ها هستند.
ان‌شاءالله با عملی ساختن شیوه‌های بیان شده، بتوان فرزندی صادق و راست‌گو تربیت کرد که سعادت دنیا و آخرت خود و خانواده‌اش را تضمین کند.

نویسنده:  خانم حدیثه اسفندیار

منابع:
1. آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.
2. اسپارک، بنیامین (1377)، تغذیه و تربیت کودک، ترجمه مصطفی مدنی، انتشارات زوار، تهران.
3. دورغگویی کودکان، سایت راسخون.
4. علت دورغگویی کودکان،  سایت راسخون.
 

 
پی نوشت :
[1] . بنیامین اسپارک، تغذیه و تربیت کودک، ترجمۀ مصطفی مدنی، ص 423 ـ 424.
[2] . عبدالعظیم کریمی، بنگریم چگونه به کودکان ننگریم، ص 54.
[3] . حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله: «رَحِمَ اللهُ مَنْ أَعَانَ وَلَدَهُ عَلَی بِرِّهِ قَالَ: قُلْتُ کیْفَ یُعِینُهُ عَلَی بِرِّهِ؟ قَالَ: یَقْبَلُ مَیْسُورَهُ وَ یَتَجَاوَزُ عَنْ مَعْسُورِهِ وَ لا یُرْهِقُهُ وَ لا یَخْرَقُ بِه؛ خدای رحمت کند کسی را که در نیکی و نیکوکاری به فرزند خود کمک کند. راوی حدیث پرسید: چگونه فرزند خود را در نیکی یاری می‌کند؟ حضرت در جواب چهار دستور داد: 1. آنچه را کودک در قدرت داشته و انجام داده از او قبول کند. 2. آنچه انجام آن برای کودک سنگین و طاقت‌فرساست از او نخواهد. 3. او را به گناه و طغیان وا ندارد. 4. به او دروغ نگوید و در برابر او مرتکب اعمال احمقانه نشود (الکافی، ج 6، ص 50).
[4] . مارتی وایت، کلیدهای رفتار با کودک پنج ساله، ترجمۀ اکرم اکرمی، ص 250.